نخستین رییس زن سازمان زمین‌شناسی روایت کرد: برنامه های جدید سازمان زمین شناسی/ خبر داشتیم که تهران می لرزد
رییس خانه معدن اعلام کرد: برجام نقطه آغازین اصلاح ساختار اقتصادی ایران/دولتهای یازدهم و دوازدهم وارث مشکلات پیشین
ژانویه 13, 2018معدن در آستانه ایجاد ۴۲۵ هزار فرصت شغلی
ژانویه 15, 2018راضیه لک نخستین رییس زن سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با بیان اینکه خبر داشتیم که تهران می‌لرزد، گفت: زمان دقیق وقوع زلزله معلوم نبود به همین‌خاطر اطلاع‌رسانی نکردیم اما آماده بودیم.
به گزارش معدن نامه، انتخاب شما به عنوان رییس سازمان زمین‌شناسی یک اتفاق بزرگ به شمار می‌آید. برای اولین‌بار در تاریخ وزارت صنعت و سازمان زمین‌شناسی یک زن سکاندار زمین‌شناسی ایران شده است. چگونه شد که شما به این سمت انتخاب شدید؟
سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور یک سازمان تخصصی و حاکمیتی است که ماموریت آن کمک به تولید ثروت در کشور از طریق شناسایی منابع معدنی و جلوگیری از هدر رفت ثروت از راه شناسایی مخاطرات زمین شناختی است؛ لذا فردی که به عنوان رییس سازمان زمین‌شناسی انتخاب می‌شود یا زمین‌شناس است یا مهندس معدن.
از بین مجموعه مدیران توانمند و متخصص در کشور که در یکی از دو رشته زمین‌شناسی و معدن تحصیل کرده باشند، باید یک نفر انتخاب می‌شد، بی‌شک سازمان از لحاظ پتانسیل نیروی انسانی متخصص از ویژگی خاصی برخوردار است. حدود ١٨٠ نفر از پرسنل این سازمان دارای مدرک تحصیلی دکترا هستند اما برای انتخاب رییس سازمان قطعا ملاک‌های دیگری علاوه بر تخصص، مد نظر بوده است. تا جایی که در جریان هستم تجربه مدیریت بنده در هر دو بخش فنی (مدیرکل زمین‌شناسی دریایی) و ستادی (مدیرکل برنامه‌ریزی، فناوری اطلاعات و بودجه) پس از ارزیابی عملکرد در هر دو نوع مدیریت، یکی از عوامل اصلی این انتخاب بوده است. برای ارتقای سطح سازمان و عبور از مشکلات پیش رو بی‌شک این تجربه دو گانه حائز اهمیت بوده است. از سوی دیگر داشتن مدرک دکترا از یک دانشگاه معتبر برای سازمان تخصصی، در شرایط کنونی تقریبا یک الزام محسوب می‌شود و موضوع دیگر اینکه هیات علمی و دانشیار پژوهشکده علوم زمین هستم و این موضوع می‌تواند سبب توسعه و گسترش ارتباط صنعت و دانشگاه که یکی از سیاست‌های کلان دولت محترم است، باشد. ناگفته پیداست که با توجه به تاکید دولت محترم دوازدهم مبنی بر استفاده بیشتر از بانوان در مشاغل مدیریتی، وزیر محترم صنعت، معدن و تجارت نیز سیاست مزبور را در دستور کار قرارداده‌اند و امیدوارم در آینده نیز از توان تخصصی بانوان فرهیخته و کارآمد به خوبی استفاده شود.
با توجه به محیط مردانه وزارت صنعت و سازمان زمین‌شناسی، مدیریت این سازمان برای شما چه چالش‌هایی به وجود آورده است؟ آیا کشور ساخت‌های لازم برای مدیریت زنان را داراست؟
از آنجایی که حدود ٢٩ سال سابقه کار در شغل و محیط کاری را دارم و در سخت‌ترین عملیات صحرایی و میدانی و حتی در شرایطی که آقایان به دشواری وضعیت را تحمل می‌کردند از جمله تحقیقات شبانه‌روزی بر روی کشتی به عنوان سرپرست گروه تحقیقاتی که قریب به اتفاق مرد بودند و به همراه خدمه کشتی، هرگز چنین احساسی را نه خودم داشتم و نه سایر همکاران. البته در برخورد اول شاید تیم ناوبری کشتی از اینکه یک خانم هدایت تیم تحقیقاتی را عهده‌دار است، تعجب می‌کردند اما همان ساعت‌های اول متوجه می‌شدند و اذعان می‌کردند که از توان مدیریتی مناسبی برخوردارم. پس مدیریت در محیط‌های اینچنین را آرام آرام تجربه کرده بودم و اتفاق اخیر موضوع جدیدی نبود و هرگز به این موضوع فکر نکردم که نسبت به یک مرد برای اینگونه مشاغل محدودیت دارم و الان همچنین احساسی را نه خودم و نه برای سایر همکاران مرد سازمان نمی‌توان متصور شد.
برای این پست چقدر انگیزه دارید و فکر می‌کنید چه اقداماتی بتوانید در این سازمان که ٢٠ سال بود رییسش را تغییر نمی‌دادند، انجام دهید؟
باید اعتراف کنم که در ابتدای پیشنهاد این مسوولیت انگیزه‌ای برای قبول آن نداشتم نه به آن دلیل که احساس می‌کردم ناتوانم بلکه به خاطر اینکه فکر کردم مسوولیت سنگینی است که قطعا زندگی خانوادگی من را تحت تاثیر خواهد داد و چون نمی‌خواستم همسرم بیشتر از قبل با حجم سنگین کاری من مواجه شود، از قبول مسوولیت سر باز زدم و دیگر آنکه چون هیات علمی هستم می‌دانستم که با قبول این مسوولیت از زمانی که به موضوع پژوهشی مورد علاقه یا برای دانشجویانم که اغلب دانشجویان دوره دکترا هستند، می‌گذارم، کم می‌شود و حتی به دشواری می‌توانستم در آخر شب یا روزهای تعطیل به امر پژوهش بپردازم.
اما آنچه سبب شد این مسوولیت را بپذیرم، شناخت کامل از نقاط قوت و ضعف سازمان، داشتن برنامه و استراتژی مشخص برای پیشبرد اهداف سازمان، درخواست‌های برخی همکاران یا بعضی عزیزان از جامعه علوم زمین کشور به این باور رسیدم که با پذیرش موضوع و عزم و اراده قوی با تمام انرژی، استفاده از توان اکثریت پرسنل سازمان، مدیریت مشارکتی به همراه قول حمایتی برخی افرادی که می‌توانند در بهبود وضعیت سازمان تاثیرگذار باشند، گام‌های مثبت و موثری برای سازمان و در نتیجه کشور بردارم.
درجه اهمیت سازمان زمین‌شناسی ایران چه اندازه است؟ این سازمان اسم بزرگی دارد اما عملا در سیاستگذاری‌ها کمرنگ ظاهر می‌شود. تفکیک وظایف بین سازمان زمین‌شناسی، ایمیدرو در توسعه معدن در کشور به چه نحوی باید باشد که نتیجه بهتری در معدن و صنایع معدنی ایجاد شود؟
بدون شک سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور دارای اهمیت بسیار زیادی در تمامی حوزه‌های علوم زمین است. مهم‌ترین گزینه جهت خروج از اقتصاد تک محصولی نفتی، توسعه اقتصاد معدنی است و اکتشاف معدن اولین حلقه زنجیره اقتصاد معدن است که طبق قانون این وظیفه به عهده سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور گذاشته شده است.
در زمینه مخاطرات زمین‌شناسی از جمله زمین‌لرزه، بحران آب، تغییر اقلیم، خشکسالی، زمین لغزش، فرونشست، ریزگردها، آلودگی‌های زیست‌محیطی و… نیز این سازمان دارای نقش بسیار مهمی است که می‌تواند پاسخگوی نیازهای کشور و کاهش ریسک ناشی از مخاطرات باشد. همچنین با تولید اطلاعات پایه زمین‌شناسی قادر است در زمینه زیرساخت‌های اساسی از قبیل جانمایی شهرها یا شهرک‌های جدید، سد‌سازی، راه‌سازی، خطوط راه‌آهن، مسیرهای خطوط انتقال نفت، گاز، آب، برق (دکل‌های برق)، مسیرهای متروهای درون‌شهری و… نقش بسیار مهمی ایفا کند تا مانع خسارات جبران‌ناپذیری بشویم که پیش از این اتفاق افتاده است.
این سازمان با توجه به نیروی انسانی کارآمد خود می‌تواند در موارد مهم دیگری از قبیل شناسایی منابع آب کارستی و آب‌های عمیق و غیره به یاری سایر نهادها و سازمان‌های دولتی و غیردولتی آمده تا بتواند در رفع یکی از مهم‌ترین معضلات کشور راهگشا و موثر باشد. در سازمان‌های زمین‌شناسی کشورهای توسعه یافته نیز این قبیل مطالعات به عهده سازمان‌های زمین‌شناسی است.
به طور کلی می‌توان گفت این سازمان باتوجه به ماهیت علمی و وظیفه حاکمیتی خود در شناخت سرزمینی و توجه به طبیعت زمین، یکی از عاملان بحث آمایش سرزمین در کشور می‌تواند باشد. شناخت سرزمین از نقطه نظر اکتشاف و مواد معدنی، مشخصات کمی و کیفی لایه‌های زمین و قرارگیری زیرساخت‌ها و بسترهای شهری بر آن و شناسایی نقاط ایمن و مناسب زیست بشر، همه و همه از جمله موارد فعالیت‌های سازمان‌های زمین‌شناسی در دنیاست که کشور ما هم با توجه به قدرت علمی مناسب این سازمان می‌تواند در اینگونه موارد حضور فعالی داشته باشد.
نقش کمرنگ سازمان در سیاستگذاری‌ها به دلیل عدم شناخت صحیح تصمیم‌گیران از نقش بیمانندی است که زمینشناسان و مکتشفین می‌توانند در شرایط بحرانی سده بیست و یکم ایفا کنند. زمینشناسان و مکتشفین خود نیز در شناساندن جایگاه ارزشمند خود کوتاهی کرده‌اند. تلاش ما بر این است که برای کمک به جامعه و دولت این نقش را با تعاملات بیشتر و به کمک رسانه‌ها، اندیشمندان و متخصصان پررنگ کنیم.
سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور متولی امور اکتشافی از سیاستگذاری تا اجراست. ایمیدرو یا همان «سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی» امر توسعه و تجهیز فعالیت‌های معدنکاری از گشایش معادن جدید اکتشاف شده یا بازگشایی معادن قدیمی تا بهره‌برداری و استخراج آنها و همچنین توسعه و تجهیز کارخانجات و صنایع معدنی از ایجاد و راه‌اندازی کارخانجات و صنایع معدنی جدید تا رفع مشکلات کارخانجات و صنایع معدنی موجود و بازگرداندن آنها به چرخه اقتصادی کشور را به عهده دارد که وظیفه بسیار مهم، بزرگ و خطیری است که نیازمند صرف انرژی و منابع مالی بوده و بدون شک نتیجه بسیار مهمی در رفع مشکلات اقتصادی و شکوفایی معدنی و صنعتی کشور خواهد داشت.
معاونت معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز وظیفه کمک در امر سیاستگذاری، نظارت، هماهنگی امور قانونی مرتبط با معادن از اکتشاف تا بهره‌برداری و امور مرتبط با حقوق دولتی معادن را بر عهده دارد. بنابر این اگر بتوانیم به طور سیستماتیک وظیفه هر بخش را به خود آن بخش بازگردانیم و اجازه دهیم تا هر بخش تمامی توان خود را معطوف به وظایف قانونی خود کرده و در آن زمینه به شکلی توانمند و موثر حضور داشته و عمل کند، خواهیم توانست گام‌های موثری در جهت شکوفایی اقتصادی کشور با توسعه اقتصاد معدنی‌برداریم.
در این راستا لازم است تا معاونت‌های سه‌گانه وزارت صمت در امور مرتبط با معادن (معاونت معدنی، ایمیدرو، و سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور) بیش از پیش با یکدیگر همدل و همراستا باشند. تاکید وزیر محترم صنعت، معدن و تجارت در دولت تدبیر و امید در این مورد بسیار مفید و موثر بوده است. همچنین توجه نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی به ویژه اعضای فراکسیون صنعت و معدن در هفته‌های اخیر با ایجاد دبیرخانه مشترک، به تعامل تنگاتنگ دولت، مجلس و بخش خصوصی در امر توسعه معدن کمک شایانی خواهد کرد. تشکل‌های بخش خصوصی و تمامی مدیران بخش معدن کشور و درنهایت مدیران مرتبط با فعالیت‌های زیربنایی کشور مانند محیط زیست، وزارت نیرو، وزارت راه، مسکن و شهرسازی و سازمان برنامه و بودجه نقش بسزایی در این زمینه ایفا می‌کنند.
گام بعدی تامین منابع مالی مورد نیاز جهت انجام وظایف حاکمیتی، قانونی و شناخت سرزمینی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور است که بدون تردید موجب انسجام و تبدیل این سازمان به سازمانی توانمند، تصمیم‌گیر و پاسخگو در مقابل دولت و جامعه خواهد بود.
در خصوص مسائل مربوط به زلزله توقع بر آن است که تحلیل‌های این سازمان حجت باشد اما عملا این سازمان در حاشیه است، چرا؟
در خصوص زمین‌لرزه، گزارش رخدادزمین‌لرزه بر عهده مرکز لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک است اما مطالعه گسل‌ها و خطر ناشی از آن که از نوع اقدامات پیشگیرانه است برعهده سازمان زمین‌شناسی است. این سازمان مطالعات گسترده‌ای در دهه‌های گذشته در این زمینه انجام داده و برنامه‌های مطالعاتی بیشتری در دست انجام دارد. برای درک سابقه این مطالعات کافی است به فهرست انتشارات سازمان مراجعه شود که از سال‌ها پیش در اختیار عموم قرارگرفته است و از آن جمله می‌توان به نخستین نقشه‌های گسل‌های فعال کشور و وضعیت لرزه خیزی و زمین‌لرزه‌های تاریخی ایران اشاره کرد که در بیش از چهار‌دهه پیش تهیه شده‌اند. یکی از شناخته‌شده‌ترین آنها نقشه و گزارش گسل‌های فعال تهران است که در سال ١٣٦٣ منتشر شده است و مبنای مطالعات بعدی از جمله سناریوهای خطر زمین‌لرزه در تهران قرار گرفته است. در سال‌های اخیر نیز با استفاده از دانش و ابزارهای نوین مطالعات تکمیلی و دقیق‌تری بر روی گسل‌های شمال، جنوب و گسل‌های پنهان مرکز تهران انجام گرفته و نتایج آن منتشر شده است. اما مشکل جایی است که خارج از حیطه وظایف این سازمان است و آن استفاده از این انبوه اطلاعات، در برنامه‌های توسعه شهری و کشوری است. جمعیت شهرها در دهه‌های اخیر چندین برابر شده و با وجود اطلاع همگان از وجود گسل‌های فعال، بخش قابل توجهی از ساختمان‌ها بر روی یا در حریم گسیختگی گسل‌ها و گاه بدون رعایت اصول ساخت و ساز ایمن بنا شده‌اند. البته این موضوع بی‌ارتباط با حافظه کوتاه‌مدت انسان‌ها نیست که به سرعت رویداد زمین‌لرزه‌های ویرانگر گذشته را به فراموشی می‌سپارند و از این رو راهکارهای کوتاه‌مدت نسبت به راهکارهای کاهش مخاطرات که از نوع دراز مدت هستند، دراولویت قرار می‌گیرند. مطالعات زمین‌شناسی که افزون بر زمین‌لرزه، خطر کمبود منابع آب، خشک شدن دریاچه‌ها، تغییرات اقلیم، فرونشست زمین، زمین‌لغزش‌ها، ریزگردها و مسائل زیست‌محیطی را نیز شامل می‌شود، از نوع درازمدتند و از این‌رو در برنامه‌های کوتاه‌مدت توسعه‌ای و زود‌بازده نمی‌گنجند. عواقب نبود توجه به راهکارهای دراز‌مدت، زمانی آشکار می‌شود که برگشت‌پذیری آن نا‌ممکن یا به زمان و هزینه‌ای به مراتب سنگین‌تر نیاز دارد که به عنوان نمونه می‌توان به خسارات زمین‌لرزه‌های ویرانگر طبس، رودبار، قاین، بم، زرند و اخیرا سرپل‌ذهاب کرمانشاه و هجدک کرمان اشاره کرد.
گفته می‌شود که سازمان زمین‌شناسی زلزله اخیر تهران را پیش‌بینی کرده بود و صبح آن روز با رییس ستاد بحران کشور جلسه داشت. چرا این زلزله اطلاع‌رسانی نشد؟ آیا بهتر نبود سازمان زمین‌شناسی همان روز هشدارهای لازم را می‌داد؟
صبح روز قبل از وقوع رخداد زمین‌لرزه ملارد، دستگاه‌های اجرایی مرتبط، جلسه‌ای با آقای نجار، رییس سازمان مدیریت بحران کشور برگزار کردند. در این جلسه نماینده موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران از تعداد زیاد داده‌های لرزه‌ای ثبت شده در دو ماه گذشته در منطقه مشکین‌شهر سخن گفتند که شاید می‌توانست پیش‌نشانگری برای وقوع زلزله باشد اما از دید کمیته تخصصی چون زمان و بزرگای آن قابل پیش‌بینی نبود و شاید دلیلی بر وقوع یک زلزله نمی‌توانست باشد، لذا قابل اطلاع‌رسانی نبود. بنابراین چون زمان دقیق وقوع زلزله معلوم نبود اطلاع‌رسانی نکردیم اما کاملا آماده بودیم.
واقعیت این است که کشور ما در منطقه لرزه‌خیزی از جهان قرار دارد و از این رو تشکیل جلسات مدیریت بحران با حضور کار شناسان مرتبط، و بررسی وضعیت لرزه خیزی کشور امری لازم و طبیعی است. اما همان‌گونه که بارها اعلام شده است، در حال حاضر زمین‌لرزه نه تنها در ایران بلکه در هیچ‌کجای دنیا، با فناوری‌های موجود قابل پیش‌بینی نیست از این رو سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور نیز هیچگاه ادعای پیش‌بینی زمین‌لرزه را نکرده است. اصولا پیش‌بینی رویداد زمین‌لرزه تعریف علمی مشخصی دارد و لازمه آن تعیین بزرگا، زمان و مکان با احتمال رویداد بالا است، که فعلا امکان‌پذیر نیست.
پس از زلزله تهران شایعات گسترده‌ای درباره وقوع زلزله‌های دیگر شنیده شد. سازمان اطلاعیه داد که این زلزله خطری برای گسل‌های دیگر ندارد؟ تا چه اندازه می‌توان امیدوار بود که خطر زلزله دیگری از سر تهران برداشته شده است؟
هر گسل رفتار و ساختارخاص خود را دارد به این مفهوم که توان لرزه‌زایی و ارتباط آن با سایر گسل‌ها مشخص است. حال اگر بخشی از گسله به جنبش درآید و زمین‌لرزه‌ای ایجاد شود امکان جنبش بخش‌های دیگر همان گسل یا سایر گسل‌های مرتبط با آن وجود دارد. به باور متخصصین لرزه زمین ساخت سازمان زمین‌شناسی و پژوهشکده علوم زمین، زمین‌لرزه جنوب کرج که در تهران نیز موجب نگرانی شد، بر روی هیچکدام از گسل‌های شناخته شده اصلی در محدوده تهران روی نداد و از این رو تاثیری بر جنبش احتمالی این گسل‌ها ندارد. زمین‌لرزه ملارد بیشتر با زمین‌لرزه بوئین‌زهرا در سال ١٣٤١ و سپس چنگوره ١٣٨٣ که بر روی گسل ایپک و اشتهارد بوده است، قابل هم‌سنجی است. اما این به هیچ‌وجه به مفهوم دور شدن از خطر زمین‌لرزه نیست. گسل‌های شمال و داخل شهر تهران گسل‌هایی شناخته‌شده با توان ایجاد زمین‌لرزه‌های با بزرگی بیش از ٦ هستند. بررسی زمین‌لرزه‌های تاریخی نیز رویداد حد‌اقل ٣ زمین‌لرزه بزرگ در منطقه تهران و ری را در ٨٥٠ سال گذشته، یا ٦ زمین‌لرزه در ٢٣٠٠ سال گذشته را نشان می‌دهد و پیش از آن نیز مطالعات زمین‌شناسی رویداد ٦ زمین‌لرزه دیگر بر روی گسل شمال تهران در ٣٠هزار سال گذشته را آشکار کرده‌اند. مطالعات پارینه لرزه‌شناسی صورت‌گرفته بر روی برخی گسل‌های تهران، نشان از وقوع رخداد زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ٥/٦ تا ٢/٧ در تهران در بازه زمانی ٥٠ سال در آینده دارد اگرچه زمان دقیق آن قابل پیش‌بینی نیست.
بخش مهمی از فعالیت‌های سازمان زمین‌شناسی به اکتشافات معدنی بر می‌گردد. ایران تا چه اندازه استعداد دارد به عنوان یک کشور معدنی به دنیا معرفی شود؟
ایران به لحاظ زمین‌شناختی در یکی از مهم‌ترین کمربندهای فلززایی قرارگرفته و از نظر منابع معدنی جزو ١٥ کشور برتر دنیاست و با فراهم آوردن زمینه‌های قانونی سرمایه‌گذاری به طور قطع یکی از جذاب‌ترین نقاط دنیاست.
با توجه به شرایط ژئودینامیکی متفاوت حاکم بر پوسته زمین در طول حیات آن، دارای محیط‌های گوناگون زمین‌شناختی در سطح کره زمین هستیم که هر یک از این محیط‌های متفاوت ژئودینامیکی، خاستگاه انواع ویژه‌ای از زون‌های متالوژنی و گونه‌های کانساری هستند. برخی از این محیط‌ها، دربرگیرنده ذخایر معدنی منحصر به خود هستند. این در حالی‌است که در دیگر کشورها صرفا معدودی از محیط‌هایی که ذکر آن رفت حضور دارند، اما در گستره ایران‌زمین شاهد حضور محیط‌های مختلف متالوژنی هستیم. این امر باعث شده تا سرزمین ایران، دارای ذخایر گوناگون و درخوری از مواد معدنی باشد. به‌گونه‌ای که تاکنون بیش از ٦٠ نوع ماده معدنی گوناگون با میزان ذخایر قابل توجه در ایران شناسایی شده و بخش عمده‌ای از آنها در حال بهره‌برداری است. مساله قابل توجه اینکه بخشی از این ذخایر مانند معدن مس سرچشمه، معدن سرب و روی مهدی‌آباد در کلاس جهانی هستند. بنابراین ایران‌زمین استعداد کافی و لازم جهت معرفی شدن به دنیا به عنوان یک کشور معدنی را داشته و دارد.
هر‌چند معتقدیم که تاکنون کلیه ذخایر معدنی دارای رخ نمون سطحی در سطح کشور به طور کامل شناسایی نشده‌اند، با این وجود ما با هدف توسعه اقتصاد معدنی، نیازمند روی آوردن به اکتشافات عمقی و ذخایرپنهان هستیم. یکی از ابزارهای رسیدن به این هدف، برداشت‌های ژئوفیزیک هوایی با فاصله خطوط پروازی و ارتفاع پروازی کوتاه است که در سازمان از این ابزار استفاده شده و به تولید داده‌های مغناطیسی، رادیومتری و مگنتومتری پرداخته می‌شود که توانسته اطلاعات خوبی را در کوتاه‌ترین زمان ممکن در اختیار گذارد. این داده‌ها هم در اکتشاف مواد معدنی و هم در تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی دارای کاربرد موثری هستند. در این زمینه و با هدف سرعت بخشیدن به این نتیجه و صحت‌سنجی داده‌ها به حفاری‌هایی با هدف راستی‌آزمایی نیاز دارد که هر دوی این روش‌ها، نیازمند تامین منابع مالی بیشتر است.
آیا زیرساخت‌های لازم برای حضور خارجی‌ها وجود دارد و آنان می‌توانند به طور ١٠٠ درصدی مالک معدن شوند؟
با تصویب قوانین حمایتی و تشویقی، دولت سعی کرده است در این زمینه که باعث توسعه فراگیر و نهایتا درآمدزایی و اشتغالزایی خواهد شد، بستر مناسب را فراهم کند. اصلاح قانون معادن، قانون تشویق و حمایت از سرمایه‌گذارهای خارجی و قانون رفع برخی موانع تولید و سرمایه‌گذاری صنعتی مصوب سال ٨٧ و ٩٤ از این قبیل هستند. تاکنون نیز مجموعه‌هایی از افراد حقیقی و حقوقی خارجی با درصد سهام مختلف در معادن ایران در حال اکتشاف و بهره‌برداری هستند و مشابه سایر شرکت‌های خصوصی با آنها رفتار می‌شود. آنچه مسلم است در معادن مالکیت واگذار نمی‌شود و تفویض اختیار عملیات اکتشاف، استخراج و فرآوری به اشخاص حقیقی، حقوقی داخلی و خارجی واگذار می‌شود البته برای مدت زمان مشخص و به میزان استخراج مشخص.
آنچه در مقوله سرمایه‌گذاری خارجی با اهمیت به نظر می‌رسد تولید و ارایه اطلاعات پایه زمین‌شناسی و اکتشافی برای حضور اثربخش ایشان است. با توجه به فعالیت‌های سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی از بدو تاسیس تاکنون اطلاعات گوناگونی تولید و ارایه شده اما این اطلاعات نیازمند بازنگری و تولید به روز و مطابق استانداردهای جهانی است. داشتن اطلاعات فراگیر و جامع به شفافیت سرمایه‌گذاری و حضور موثر سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا با ریسک و بازده مناسب در کشورمان فعالیت کنند.
دکتر مسعود نیلی، دستیار اقتصادی رییس‌جمهور در مصاحبه‌ای گفته‌اند که تحریم‌ها و نبود منابع مالی باعث شده تا برخی سازمان‌ها بودجه لازم را برای خرید تجهیزات نداشته باشند. مثلا سازمان هواشناسی نتوانسته تجهیزات خود را به روز کند به همین دلیل اشتباهات فاحشی در خصوص پیش‌بینی آب و هوا دارد. این موضوع تا چه اندازه بر سازمان زمین‌شناسی تاثیرگذار بوده است؟
فعالیت‌های سازمان بر چندین رکن استوار است. در بعد منابع انسانی متخصص و کارآمد در وضعیت مطلوب قراردارد. در بخش تجهیزات آزمایشگاهی نیز سازمان از امکانات مناسب و به روزی برخوردار است و در زمینه تامین قطعات، تعمیر و استفاده در زمان تحریم به هر صورت توانسته است نیازهای خود را مرتفع کند. در خصوص تجهیزات جدید نیز در صورت تامین سرمایه، می‌توان به طریقی غیر متعارف آنها را تامین کرد. بنابراین ضمن تاکید بر اهمیت حیاتی تجهیز سازمان به فناوری‌های نوین مورد نیاز اکتشافی و آزمایشگاهی در راستای اقتصاد مقاومتی و با هدف توسعه اقتصاد معدنی، متذکر می‌شوم که بخش کمتری از مشکلات تجهیزاتی سازمان به دلیل تحریم‌ها و بخش عمده‌ای از آنها به دلیل نبود منابع مالی بوده است. البته نکته کلیدی پس از تجهیز، وجود منابع مالی مناسب جهت پشتیبانی سخت‌افزاری و نرم افزاری و استفاده بهینه از این تجهیزات است که در این مورد دغدغه‌های بیشتری وجود دارد.
سازمان زمین‌شناسی تا چه اندازه استعداد دارد با تجمیع سازمان‌های دیگر به یک ابر‌سازمان تبدیل شود و این تا چه اندازه به توسعه کشور کمک می‌کند؟
سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی ایران این استعداد را دارد تا خاستگاه و مرکز تخصصی علوم زمین و اکتشافات معدنی از پایه تا مراحل نهایی کشف ذخایر باشد که در حال حاضر بیشتر به تولید اطلاعات مفید پایه اکتشافی محدود می‌شود. درخصوص استعداد بخش زمین‌شناسی این سازمان نیز توان تخصصی پاسخگویی به نیازهای علوم زمین سازمان‌ها، شرکت‌ها و افراد را داراست. بدیهی است بازنگری در برخی قوانین و صدور مجوزهای لازم می‌تواند این روند را تسریع کند.
مباحث تجمیع و ادغام، مسائل مهمی هستند که باید کار کارشناسی روی آنها انجام شود و نمی‌توان به آسانی در خصوص تجمیع یا تفکیک دستگاه‌های اجرایی نظر داد اما نکته مهم کارآمدسازی ساختارهای موجود است که باید به بهترین شکل از ظرفیت سازمان مطابق با اساسنامه، آیین‌نامه تشکیل و اهداف آن استفاده کرد.
برای داشتن یک سازمان منسجم، سیاستگذار و تصمیم‌گیر به چه ابزارهایی نیاز دارید و چگونه قادر هستید این سازمان را به اوج خود برسانید؟
اهتمام دولت تدبیر و امید در فرآیند توسعه و گسترش دامنه خدمات دستگاه‌های اجرایی گوناگون ایجاب می‌کند تا با برنامه محوری؛ تکیه بر توانمندی‌های موجود در ابعاد سرمایه انسانی، امکانات سخت‌افزاری- نرم‌افزاری و منابع مالی محدود زمینه خدمات ارزنده به جامعه و کشور را بیش از پیش فراهم آوریم. می‌توان با سطح‌بندی برنامه‌ها هم حل مشکلات را در دستور کار قرار داد و هم با تکیه بر ظرفیت‌های درون‌سازمانی و برون‌سازمانی زمینه تحول در مدیریت امور را فراهم آورد تا با دستیابی به نتایج محسوس، زمینه شکوفایی در ابعاد گوناگون را به تدریج فراهم کرد. تلاش خواهد شد تا با تکیه بر وضعیت فعلی سازمان، محوریت منافع ملی و تکیه بر توان کارشناسی کارآمد، حول برنامه محوری، اثربخشی برون سازمانی را معنی و مفهوم بخشد.
از دیگر ابزار تحول و حرکت روبه جلو، نیروی انسانی توانمند، داشتن برنامه‌ای مدون، چشم‌انداز و استراتژی مشخص است که در حال به‌روز‌رسانی آن هستیم. توانمندسازی هر‌چه بیشتر نیروی انسانی و تفویض اختیار مناسب به مراکز منطقه‌ای از اهمیت زیادی برخوردار است. این سازمان یک مجموعه دانش بنیان و غیر‌سیاسی است به نحوی که بیش از ٨٠ درصد نیروی انسانی آن کارشناس ارشد و دکترا هستند و در سطح بین‌المللی نیز جزو ١٠ سازمان برتر دنیا برای تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی انتخاب شده است. البته به دلیل تخصصی بودن این سازمان باید در زمینه اطلاع‌رسانی و برقراری ارتباط با دیگر ارگان‌ها و حتی جامعه فعالیت بیشتری صورت گیرد تا عملکرد آن در سطح جامعه ملموس شود. به طور قطع سرمایه اصلی سازمان‌های تخصصی و علمی، نیروی انسانی و کارشناسی آنهاست که خوشبختانه از این نظر وضعیت سازمان مناسب است و باید پشتیبانی مناسبی نیز از این نیروها صورت گیرد. همچنین ارتقای عملکردی و آموزش‌های روز دنیا نیز همواره در دستور کار این سازمان است که وجود منابع مناسب مالی راه را برای نیل به این هدف هموار خواهد کرد.
در یک مجموعه دولتی مهم‌ترین ابزار، پویایی و انعطاف‌پذیری قانون، اهداف و اختیارات مرتبط با تشکیل سازمان است که می‌تواند راهگشای تصمیم‌گیری‌های کلان توسط سازمان باشد. عدم انطباق و کارکرد نامناسب برخی دستورالعمل‌های اداری و مالی موجود، باتوجه به ماموریت‌ها، اهداف و وظایف گسترده و ویژه این سازمان، موجب بروز ضعف و حرکت کند سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی طی سالیان اخیر شده است.
از سویی دیگر تعامل حداکثری با معاونت معدنی و ایمیدرو و همکاری در توسعه بخش علوم زمین و معدن، تعامل با نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی، ارسال گزارش‌های تحلیلی به کمیسیون‌های مرتبط از قبیل کمیسیون معدن و صنایع معدنی، کمیسیون امور زیربنایی، کمیسیون محیط زیست و غیره و ارسال عملکرد سازمان برای نمایندگان حسب مورد، تعامل با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی داخل و خارج از کشور، تعامل فزاینده ارکان مدیریتی و بدنه سازمان، چابک‌سازی سازمان از طریق واگذاری وظایف بخش‌های غیر ضرور و برون‌سپاری آنها، گسترش ارتباطات ملی و بین‌المللی مطلوب، ارتباط و تقویت مناسب بخش خصوصی سبب به اوج رسیدن سازمان خواهد شد. یکی از ابزارهای مهم جهت ارتقای سازمان امکان درآمد اختصاصی برای صدور خدماتی است که در توان بخش خصوصی نیست، از جمله خدمات ژئوفیزیک هوایی و آزمایشگاه‌های فن‌آور و فوق‌تخصصی علوم زمین است که با ارایه این خدمات به بخش خصوصی و دولتی، اکتشاف ذخایر پنهان و در نتیجه تامین مواد خام صنایع معدنی در افق ١٤٠٤ محقق خواهد شد.
نکته قابل توجه در روند حرکتی سازمان، ارایه برخی از برنامه‌های پیشنهادی سازمان به دلیل ماهیت ملی و گستردگی سرزمینی آنها، جهت طرح و اتخاذ تصمیم و تصویب در هیات محترم وزیران است. در این راستا لازم است با بررسی ظرفیت‌های قانونی، اسناد بالادستی به ویژه سیاست‌های کلی نظام در بخش معدن، اقتصاد مقاومتی و قانون برنامه ششم و همچنین سه مساله اصلی در کشور یعنی بحران آب، محیط زیست و آلودگی هوا (گرد و غبار)، که سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور دارای برنامه و عملکرد مشخص است به تصمیم‌سازان منتقل تا از توان این سازمان استفاده بهینه شود.
گسل‌های شمال و داخل شهر تهران گسل‌هایی شناخته‌شده با توان ایجاد زمین‌لرزه‌های با بزرگی بیش از ٦ هستند.
بررسی زمین‌لرزه‌های تاریخی نیز رویداد حد‌اقل ٣ زمین‌لرزه بزرگ در منطقه تهران و ری را در ٨٥٠ سال گذشته، یا ٦ زمین‌لرزه در ٢٣٠٠ سال گذشته را نشان می‌دهد و پیش از آن نیز مطالعات زمین‌شناسی رویداد ٦ زمین‌لرزه دیگر بر روی گسل شمال تهران در ٣٠هزار سال گذشته را آشکار کرده‌اند.
مطالعات پارینه لرزه‌شناسی صورت‌گرفته بر روی برخی گسل‌های تهران، نشان از وقوع رخداد زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ٥/٦ تا ٢/٧ در تهران در بازه زمانی ٥٠ سال در آینده دارد اگرچه زمان دقیق آن قابل پیش‌بینی نیست.
به باور متخصصین لرزه زمین ساخت سازمان زمین‌شناسی و پژوهشکده علوم زمین، زمین‌لرزه جنوب کرج که در تهران نیز موجب نگرانی شد، روی هیچکدام از گسل‌های شناخته شده اصلی در محدوده تهران روی نداد و از این رو تاثیری بر جنبش احتمالی این گسل‌ها ندارد.
ایران به لحاظ زمین‌شناختی در یکی از مهم‌ترین کمربندهای فلززایی قرارگرفته و از نظر منابع معدنی جزو ١٥ کشور برتر دنیاست و با فراهم آوردن زمینه‌های قانونی سرمایه‌گذاری به طور قطع یکی از جذاب‌ترین نقاط دنیاست.
مجموعه‌هایی از افراد حقیقی و حقوقی خارجی با درصد سهام مختلف در معادن ایران در حال اکتشاف و بهره‌برداری هستند و مشابه سایر شرکت‌های خصوصی با آنها رفتار می‌شود.
آنچه مسلم است در معادن مالکیت واگذار نمی‌شود و تفویض اختیار عملیات اکتشاف، استخراج و فرآوری به اشخاص حقیقی، حقوقی داخلی و خارجی واگذار می‌شود البته برای مدت زمان مشخص و به میزان استخراج مشخص.
منبع: معدن نامه
